Xét nghiệm bilirubin là xét nghiệm đo nồng độ bilirubin trong máu. Nó được sử dụng để giúp tìm ra nguyên nhân gây ra tình trạng sức khỏe như vàng da, thiếu máu và các bệnh lý gan mật, hồng cầu, nhiễm trùng… Nồng độ bilirubin cao hơn bình thường có thể gợi ý các bệnh lý khác nhau về gan hoặc ống mật. Đôi khi, nồng độ bilirubin cao hơn có thể là do tốc độ phá hủy hồng cầu tăng lên.
Bilirubin đóng vai trò gì trong cơ thể?
Bilirubin được được hình thành sau khi các tế bào hồng cầu bị phá vỡ và di chuyển qua gan, túi mật và đường tiêu hóa trước khi được bài tiết ra ngoài.Thông thường, cơ thể đào thải bilirubin qua ruột. Tuy nhiên, trên đường ra, bilirubin có thể mang lại một số lợi ích. Các nghiên cứu hiện tại cho thấy nó có thể hoạt động như một chất chống oxy hóa giúp bảo vệ, chống lại bệnh tim mạch. Tuy nhiên, nồng độ bilirubin cao có thể gây độc. Nếu tích tụ trong máu, bilirubin có thể khiến bạn cảm thấy mệt mỏi. Nó cũng có thể kích thích các dây thần kinh dưới da, khiến bạn bị ngứa.
Bilirubin trực tiếp và gián tiếp (hoặc liên hợp và không liên hợp)
Trước khi tới gan, bilirubin ở dạng chưa được kết hợp (bilirubin không liên hợp) hay còn gọi là bilirubin gián tiếp (do cần sử dụng phương pháp gián tiếp để định lượng loại bilirubin này), loại bilirubin này gắn với albumin và không được lọc qua thận. Khi đến gan, bilirubin gián tiếp sẽ được các tế bào gan giữ lại, kết hợp với các glucuronid do gan sản xuất để tạo ra một dạng hòa tan trong nước gọi là bilirubin liên hợp hay còn gọi là bilirubin trực tiếp và bài xuất vào trong đường mật.
Khi Bilirubin trực tiếp ra khỏi gan vào trong ruột già, dưới tác động của các vi khuẩn sẽ được chuyển hóa thành urobilinogen rồi thành stercobilin, sau đó được đào thải ra khỏi cơ thể qua phân. Hiện nay hầu hết các phòng thí nghiệm sẽ đo nồng độ bilirubin trực tiếp, sau đó lấy tổng lượng bilirubin trong cơ thể (bilirubin toàn phần) trừ cho lượng trực tiếp, từ đó sẽ ước tình được lượng bilirubin gián tiếp trong cơ thể.
Bilirubin gián tiếp khá độc, không tan trong nước và là dạng vận chuyển của bilirubin trong máu. Bilirubin trực tiếp (bilirubin liên hợp với acid glucuronic) cho phản ứng Diazo nhanh, tan trong nước và qua được màng lọc cầu thận.
Khi nào thì cần làm xét nghiệm Bilirubin?
Xét nghiệm bilirubin thường là một trong nhóm các xét nghiệm để kiểm tra gan. Xét nghiệm bilirubin có thể được thực hiện để:
➢ Điều tra bệnh vàng da - vàng da và mắt do nồng độ bilirubin cao. Xét nghiệm này thường được sử dụng để đo nồng độ bilirubin ở trẻ sơ sinh bị vàng da. Các bác sĩ tham chiếu theo tuổi của trẻ sơ sinh cũng như loại và mức độ bilirubin để xác định xem có cần điều trị hay không.
➢ Xác định xem có thể có tắc nghẽn trong ống mật, ở gan hoặc túi mật hay không
➢ Giúp phát hiện các bệnh về gan, đặc biệt là viêm gan hoặc theo dõi sự tiến triển của bệnh
➢ Bilirubin cũng sẽ giúp xác định xem bạn có mắc bệnh hồng cầu hình liềm hoặc các tình trạng khác gây thiếu máu tán huyết hay không - Đó là một tình trạng rối loạn trong đó các tế bào hồng cầu bị phá hủy nhanh hơn tốc độ hồng cầu được tạo ra. Lượng Bilirubin có thể được đo trong nước ối nếu bác sĩ nghi ngờ thai nhi có tình trạng hủy hoại hồng cầu
➢ Giúp theo dõi, đánh giá điều trị
➢ Nghi ngờ ngộ độc thuốc
➢ Nước tiểu màu đậm, có màu như hổ phách
➢ Buồn nôn, nôn mửa nhiều.
➢ Đau hoặc bị sưng bụng
➢ Mệt mỏi, uể oải và mắc kèm với bệnh gan mãn tính
Nguyên nhân gây ra nồng độ bilirubin cao
Bilirubin có thể tích tụ trong máu\nếu:
➢ Cơ thể phá vỡ quá nhiều tế bào hồng cầu trong thời gian ngắn. Cơ thể sản xuất quá nhiều bilirubin nếu bị các rối loạn về máu, chẳng hạn như thiếu máu tán huyết
➢ Gan gặp vấn đề trong việc xử lý lượng bilirubin bình thường do có thể phải vật lộn với tình trạng quá tải độc chất thường xuyên hoặc có thể mắc các bệnh gan mãn tính ảnh hưởng đến chức năng của gan
➢ Hệ thống mật không làm sạch mật một cách hiệu quả nên có thể gây tắc nghẽn trong ống mật hoặc túi mật khiến mật ứ đọng và rò rỉ vào máu
➢ Nguyên nhân gây ra nồng độ bilirubin thấp
➢ Một số loại thuốc có thể làm giảm nồng độ bilirubin, bao gồm thuốc kháng sinh, thuốc tránh thai, thuốc ngủ và thuốc chống động kinh. Nồng độ bilirubin thấp thường không phải là nguyên nhân gây lo ngại
Triệu chứng của tăng bilirubin máu
Bilirubin cao dẫn đến vàng da, vàng mắt. Vàng da thường là triệu chứng đầu tiên khiến bác sĩ phải kiểm tra nồng độ bilirubin. Lượng bilirubin cao trong máu cũng có thể rò rỉ ra ngoài qua nước tiểu, khiến nước tiểu có màu sẫm hơn. Nếu bilirubin không thải ra trong phân như bình thường thì phân có thể nhạt màu hơn hoặc có màu đất sét. Bilirubin rất cao có thể gây ra ngứa.
Giá trị bilirubin bình thường
Các phòng xét nghiệm khác nhau có thể có phạm vi hơi khác nhau đối với mức bilirubin bình thường. Trung bình, nồng bilirubin từ 0,2 đến 1,3 mg/dL được coi là bình thường đối với trẻ em và người lớn. Nồng độ Bilirubin hơi khác một chút đối với trẻ sơ sinh. Hầu hết tình trạng tăng bilirubin máu ở trẻ sơ sinh đều có thể dự đoán được và tự khỏi. Nhưng các bác sĩ vẫn tiếp tục theo dõi những trường hợp này để đảm bảo nồng độ bilirubin không tăng quá cao hoặc quá nhanh. Điều này có thể chỉ ra một tình trạng nghiêm trọng hơn và cũng có thể gây độc cho trẻ sơ sinh.
➢ Bilirubin toàn phần
Trẻ sơ sinh có chỉ số bilirubin: < 10 mg/dl hay < 171μmol/L.
Trên 1 tháng tuổi có chỉ số bilirubin: 0.3 – 1.2 mg/dl hay 5.1 – 20.5 μmol/L.
Người lớn có chỉ số bilirubin: 0.2 – 1.0 mg/dL hay 3.4 – 17.1 μmol/L.
➢ Bilirubin trực tiếp
Bình thường: 0 – 0.4 mg/dl hay 0 - 7 μmol/L
➢ Bilirubin gián tiếp
Bình thường: 0.1 -1.0 mg/dL hay 1 - 17 μmol/L
➢ Tỷ lệ Bilirubin trực tiếp/ Bilirubin toàn phần
Bình thường: < 20 %.
Nồng độ bilirubin nguy hiểm là bao nhiêu?
Các bác sĩ khuyến nghị điều trị cho trẻ sơ sinh khi nồng độ bilirubin tăng trên 15 mg/dL trong 48 giờ đầu hoặc 20 mg/dL sau 72 giờ. Ở các mức này, bilirubin gián tiếp vượt quá lượng albumin có sẵn để liên kết với nó. Bilirubin gián tiếp có thể vượt qua hàng rào máu não ở trẻ sơ sinh và gây hại cho não bộ đang phát triển của trẻ. Nó có thể gây ra Kernicterus (vàng da nhân) là hội chứng xảy ra nếu bệnh não cấp tính do bilirubin gây tổn thương vĩnh viễn cho não. Kernicterus có thể dẫn đến bại não, mất thính lực, suy giảm trí tuệ.
Nguy cơ này không giống nhau đối với trẻ em và người lớn. Bộ não của người trưởng thành không dễ bị tổn thương và người trưởng thành không có khả năng có lượng bilirubin gián tiếp cao như vậy. Trẻ sơ sinh sản xuất bilirubin nhanh hơn người lớn và liên hợp chậm hơn nhiều.
Ý nghĩa của nồng độ Bilirubin cao
Nồng độ bilirubin không liên hợp (gián tiếp) cao hơn nếu cơ thể phá vỡ các tế bào hồng cầu nhanh hơn mức gan có thể theo kịp, có thể gợi ý đến các bệnh:
➢ Bệnh tan máu.
➢ Bệnh hồng cầu hình liềm.
➢ Phản ứng bất lợi khi truyền máu.
➢ Ở trẻ sơ sinh có thể là do:
➢ Sinh non.
➢ Bất đồng nhóm máu RH ở trẻ sơ sinh
➢ Phản ứng với các chất trong sữa mẹ
Nồng độ bilirubin liên hợp (trực tiếp) cao hơn nếu cơ thể gặp vấn đề trong việc thanh lọc bilirubin. Điều này có thể gợi ý các bệnh liên quan đến đường mật hoặc bệnh sỏi mật, chẳng hạn như:
➢ Sỏi mật
➢ Viêm túi mật
➢ Viêm đường mật
Các tình trạng ảnh hưởng đến khả năng xử lý bilirubin của gan sẽ khiến nồng độ của cả hai loại này tích tụ trong máu cao.
Bilirubin toàn phần có thể cao hơn nếu có điều gì đó tạm thời ảnh hưởng đến cho gan, chẳng hạn như một loại thuốc mới hoặc uống nhiều rượu. Nó cũng có thể chỉ ra bệnh gan cấp tính hoặc mãn tính. Một số nguyên nhân bao gồm:
➢ Nhiễm trùng như viêm gan siêu vi và bạch cầu đơn nhân
➢ Các tình trạng di truyền ảnh hưởng đến quá trình chuyển hóa bilirubin, chẳng hạn như hội chứng Gilbert, bệnh Wilson và hội chứng Crigler-Najjar
➢ Viêm gan nhiễm độc (do rượu hoặc do thuốc).
➢ Xơ gan và suy gan mãn tính.
Nếu kết quả xét nghiệm bilirubin của tôi không bình thường thì tôi sẽ làm gì tiếp theo?
Bác sĩ sẽ xem xét các triệu chứng và bệnh sử để thử và xác định các nguyên nhân có thể xảy ra. Những nguyên nhân khác nhau sẽ có những phương pháp điều trị khác nhau. Bác sĩ có thể đề nghị xét nghiệm máu hoặc các chẩn đoán hình ảnh thêm để giúp chẩn đoán xác định. Bác sĩ cũng có thể kiểm tra lại nồng độ bilirubin. Nếu bilirubin tăng quá cao ở trẻ sơ sinh, bác sĩ sẽ đề nghị điều trị để giảm lượng bilirubin.
Lưu ý trước khi xét nghiệm Bilirubin
Nồng độ Bilirubin trong máu của nam giới sẽ cao hơn so với nữ giới. Nếu tập luyện quá sức sẽ có thể làm tăng nồng độ bilirubin máu. Các thuốc điều trị bệnh cũng có thể làm nồng độ bilirubin thấp bao gồm: barbiturate, cafein, penicillin, salicylate liều cao, atazanavir. Thuốc làm nồng độ Bilirubin tăng như: kháng sinh, một vài loại thuốc kiểm soát sinh đẻ, diazepam (Valium), flurazepam, indomethacin (Indocin), và phenytoin (Dilantin)...
Khi xét nghiệm không nên ăn hoặc uống trong vòng 4 giờ. Bác sĩ sẽ thông báo việc dừng uống những loại thuốc có thể ảnh hưởng tới kết quả xét nghiệm. Đối với trẻ nhỏ không cần chuẩn bị gì đặc biệt trước khi xét nghiệm.
Một lượng máu sẽ được lấy để làm xét nghiệm, máu lấy từ tĩnh mạch ở cánh tay hoặc bàn tay bằng kim tiêm, sau đó được chứa trong một ống xét nghiệm. Sau khi lấy máu cần đặt miếng băng cá nhân lên chỗ tiêm trong vòng 10 – 20 phút, tránh dùng tay nâng vật nhanh sau lấy máu.
👨⚕️👩🏼⚕️: Để đặt lịch khám, vui lòng liên hệ 𝗛𝗼𝘁𝗹𝗶𝗻𝗲: 𝟭𝟴𝟬𝟬 𝟱𝟴𝟱𝟴𝟮𝟵/ 𝟬𝟵𝟯𝟯 𝟴𝟵𝟴 𝟱𝟱𝟴
